LIBJU-BHUMJU

  श्रावण १२, २०८१ दीपक सापकोटा मानवशास्त्री सुरेश ढकालको किताब ‘इतिहासअघिको इतिहास : सांस्कृतिक उद्विकासको मानवशास्त्रीय वृत्तान्त’ प्रकाशित छ । उद्विकासको लामो यात्रामा मानव सभ्यताले हासिल गरेको उपलब्धि र झेलेको चुनौतीबारे ढकालको यो किताब अन्तर्दृष्टियुक्त छ । मानव सभ्यता विकासको मानवशास्त्रीय अवलोकनकर्ता तथा अन्वेषक ढकालसँग किताबको सेरोफेरोमा  दीपक सापकोटा को वार्ता : सन् २०१५ सम्म नेपालमा मानवशास्त्र र समाजशास्त्र एउटै विभाग मातहत थिए । त्यसको अध्यापन, अनुसन्धान कार्य र नेतृत्वमा मानवशास्त्रीहरूको उल्लेख्य उपस्थिति हुँदा पनि 'पब्लिक डिस्कोर्स’मा भने मानवशास्त्र तुलनात्मक रूपमा कम प्रभावी भयो भनिन्छ । यो कसरी र किन ? एउटै विभागको मातहतमा थिए, तर डिग्री भने मानवशास्त्र र समाजशास्त्रको छुट्टाछुट्टै नै हुन्थ्यो । त्यो सही हो कि अध्यापन, अनुसन्धान र विभागीय नेतृत्व आदिमा मानवशास्त्रीहरूको उल्लेख्य उपस्थिति हुँदा पनि सार्वजनिक तहमा मानवशास्त्र परिचयविहीन जस्तै थियो । आदर कायम नै राखेर भन्नुपर्दा, अग्रज मानवशास्त्रीहरूले विषयको विशिष्टता र सार्वजनिक पहिचानका लागि गरिनुपर्ने प...

  श्रावण १२, २०८१ गुरुङ सुशान्त एकछिनलाई एउटा कष्टदायी कल्पना गरौं– कुनै परिबन्दमा परेर हाम्रा मुखमा बलिया ताल्चा झुन्ड्याइएका छन् । परिस्थिति यस्तो छ कि चाहना र चाबी अरूकै मुठ्ठीमा लुकाइएको छ । हामी ताल्चा खुल्ने घडीको प्रतीक्षामा छौं । थाहा छैन, त्यो घडी कहिले आउँछ ? फेरि सोचों– हामी कति समयसम्म आफ्नो धैर्यको परीक्षा लिन सक्छौं ? बक बन्द गरेर हामी कति घडी रहन सक्छौं ? कुनै सिद्धहस्त लेखकको प्रयोगपरक स्वैरकाल्पनिक आख्यानमा त कुनै पात्र युगौं मौन रहन सक्ला या महिनौं निदाउन सक्ला । तर, यथार्थ जीवनमा बोली लुटिएको व्यक्तिका रूपमा आफूलाई कल्पना गर्दा मात्रै पनि निस्सासिन्छों । र, आक्रोशित हुन्छौं । काठमाडौंको मण्डला नाटकघरमा मञ्चन भइरहेको नाटक ‘मेषी दण्ड’ हेरिरहेका दर्शक जब यसको पृष्ठकथालाई बोध गर्छन्, तब एक साथ निस्सासिने र आक्रोशित हुने प्रक्रियाबाट गुज्रन सक्छन् । जब दर्शकहरू थिएटरबाट बाहिरिन्छन्, तब बेसुरे सपनाबाट ब्युँझिएपछिको उदासीजस्तो एक तमासको नीलो निस्तब्धतालाई मनको देब्रे खल्तीमा बोकेर फर्कन बाध्य हुन्छन् । र, नाटकमा प्रयुक्त कविताको अन्तिम हरफ पार्श्वमा गुन्जिरहेको पाउन सक्...

  गुणराज लुइँटेल काठमाडौँ १२ श्रावण २०८१ हाम्रो मुलुकमा कैयन् यस्ता कथा छन्, जसलाई सुनाउन बाँकी छ। यथार्थमै भाषा, संस्कृति र जातजातिको साझा फूलबारी नेपालमा प्रत्येकका आफ्नै कथा छन्, जसले संसारलाई आश्चर्यमा पार्छन्। धन्य, मुलुकमा सम्पन्न २०६२-६३ को जनआन्दोलन, जसले यी पक्षलाई उजागर हुने अवसर दिएको छ। प्रत्येक जातीय सांस्कृतिक परम्परालाई बुझ्न पाइएको छ। एकात्मक समाजमा अरूलाई हेरेर सिक्ने र बुझ्ने अवसर कमै हुन्छन्। बहुआयामिक समाजको सुन्दरता बेग्लै हुन्छ। मध्यपश्चिमको पहाड रुकुमको कथा ‘घरज्वाइँ’ले यतिबेला सिनेमाघरमा धेरैलाई बोलाइरहेको छ। तकसेरा र आसपासको गाउँको यो कथा बुझ्न २०५२ फागुन १ देखि सुरु भएको तत्कालीन नेकपा (माओवादी) को ‘दीर्घकालीन जनयुद्ध’ को प्रसङ्ग पनि बुझ्नु उचित हुन्छ। मगर संस्कृतिभित्रका आरोह-अवरोहलाई मिहिन पाराले बुनेर पस्किने उपक्रम सिनेमामा देख्न पाइन्छ। ‘जनयुद्ध’ २०६३ सालमा शान्ति प्रक्रियामा प्रवेश गरेपछि समाजमा आएको परिवर्तन र परम्परा तथा संस्कृतिमा देखिन थालेका हस्तक्षेपलाई पनि यसले बुझाउने कोसिस गरेको छ। सिनेमामा ‘घरज्वाइँ’ दर्शन गरेर फर्केपछि प्रत्येकका मनमा मगर ...

  Anil Budha Magar’s recent movie ‘Gharjwai’ tells the story of Magar customs, love and determination.   Screengrab Via YouTube bookmark facebook twitter mail Kshitiz Pratap Shah Published at : July 24, 2024 Updated at : July 24, 2024 07:57 Kathmandu ‘Gharjwai’, directed and written by Anil Budha Magar, is a movie that oozes sincerity from start to finish. It is sincere to its world, cultural significance, and message. The movie, in its essence, tells the story of daring characters. Dayahang Rai’s Soro dares to marry in his own terms. Miruna Magar’s Binjuri dares to find her feet and make her choices heard in a setting where women rarely get to choose. Even Shishir Bangdel, who plays Binjuri's strict and often unreasonable father, is determined to find his daughter a  gharjwai  (a home-staying husband). Yet, this bravado does not show itself in flashes but in a grounded form of reality. ‘Gharjwai’ stays true to its world throughout. Love is proclaimed not in dramatic...

  असार २९, २०८१ सुरेश किरण भारतका नामुद निर्देशक सञ्जयलीला भन्सालीले निर्माण गरेको टेलिसिरियल ‘हीरामण्डी’ अनेक हिसाबले चर्चित रह्यो । केही हिसाबले आलोचित पनि भयो । पाकिस्तानको जुन सहरमा हीरामण्डी छ, त्यो सहरले भने ‘हीरामण्डी’ को भाषालाई लिएर आलोचना गर्‍यो । लाहोर, जहाँ असली हीरामण्डी अवस्थित छ, त्यही सहरले फिल्मको भाषाप्रति असन्तुष्टि जाहेर गर्‍यो । लाहोरका समीक्षकहरूले भने– हीरामण्डीका पात्रहरूले बोल्ने भाषा पुरानो उर्दू त हो, तर त्यो लाहोरको होइन, लखनउको उर्दू हो । निश्चय पनि लाहोर आफ्नो भाषाप्रति संवेदनशील छ । त्यो हुनु स्वाभाविक पनि हो । किनकि लाहोर सहर नै कला र साहित्यको सहर हो । त्यहाँका भाषाविद् मात्रै होइनन्, सर्वसाधारण पनि मातृभाषाप्रति गहिरो प्रेमभाव राख्छन् । सन् २००५ को मार्च अन्त्यतिर एक नेपाली समूहसँगै म लाहोर पुगेको थिएँ, एउटा जातीय समावेशीकरणसम्बन्धी दसदिने सेमिनारमा सहभागी हुन । लाहोरबारे हामीले थोरबहुत नाम त सुनेका छौं । तर अधिकांश लाहोरवासीले काठमाडौंको नामसमेत सुनेका छैनन् । लाहोरवासीहरूसँग छोटो संगतबाट थाहा भयो, नेपाल र नेपाली जनताबारे लाहोरवासी करिब करिब ...

असार २९, २०८१ कविता राई जतिबेला गाउँमा स्वास्थ्यचौकी थिएनन्, सूचना प्रविधिको विकास र पहुँच थिएन रैथाने परम्परागत अनुभव र ज्ञानबाटै गाउँको जीवन पद्धति चलेको थियो । अहिले सूचना, प्रविधि र विज्ञानको विकासले गाउँघरका रैथाने ज्ञान र अनुभवलाई विस्थापित गरिरहेको छ । बढ्दो रासायनिक पदार्थ मिसिएका खाद्यान्न प्रयोग र जलवायु परिवर्तनले पारेको असरका कारण हाम्रा रैथाने प्रविधि र ज्ञान निष्प्रभावी बनेका छन् । परम्परागत रूपमा प्रथम डाक्टर, धामी, झाँक्री, वैद्य जे भने पनि आमाहरू थिए । घरमा कोही बिरामी परे अनेक प्रयास र प्रयत्नमा जडीबुटी प्रयोग गर्न आमाहरू तत्पर रहन्थे । नेपालमा वि.सं. १९४८ मा वीर अस्पताल खुलेको पाइन्छ । २०४६ को प्रजातन्त्र पुनःस्थापनापछि मात्रै नेपालमा सर्वसाधारण जनताको पहुँचमा गाउँगाउँसम्म आधुनिक (एलोपेथिक) औषधिको पहुँच विस्तार हुन थालेको स्वास्थ्यसम्बन्धी इतिहासमा हेर्न पाइन्छ । यसअघि पञ्चायतकालमा सीमित अस्पताल भए पनि सर्वसाधारणको पहुँचमा ती थिएनन् ।   कीर्तिपुरको लडाइँमा आँखामा तीर लागेका सुरप्रताप शाह जो पृथ्वीनारायण शाहका भाइ थिए, उनको आँखाको तीर केपुचिन पादरीले झिकिदिएको कथा...