Posts

आदिवासी भाषा दशक र गायक राजेश पायल राईहरू

Image
  कुब्जोङ किरात ३ वैशाख २०८१, सोमवार कला र साहित्य गायक राजेश पायल राई, अँध्यारोबाट उज्यालोतिर अन्तरवार्तामा त्यस दिन हामी सुन्दरीजल पिकनिक खान गएका थियौं । कुरो २०४८÷४९ सालतिरको हो । हाम्रो टोलीमा दुईजना उदीयमान गायक साथी थिए, राजेश पायल राई र यम बराल । साथै आरआर क्याम्पसमा आईए संगीत विषय पढ्दै गरेका केटी साथीहरू थिए । पिननिकमा सहभागी हुनुको रौनक तिनै दुई साथीको गीत सुन्न पाउनु थियो । उतिखेर राजेश पायल ल क्याम्पसमा भर्ना भएका थिए, सायद । हामी आरआरका सहपाठी थियौं । सबैजना आलाकाँचा अल्लारे थियौं, १६ देखि २०–२१ का । हामी अल्लारेहरूले खोला दहमा नाङ्गैभुतुङ्गै पौडी खेलेको फोटो अहिले पनि छ ।  उतिखेर बजारमा चर्चित गीत थियो, ‘सपना सपना म तिम्रो सपना, मायाले राखिदियो मेरो नाम सपना’ । त्यो गीत ‘सपना’ फिल्म (१९९३)को थियो । गीतमा नायक भुवन केसी र नायिका करिस्मा मानन्धरको प्रेमिल अभिनय थियो । सबै तन्नेरी पुस्ताको जिब्रोमा हरपल झुण्डिरहेको कुमार सानु र आशा भोसलेको स्वरमा थियो । त्यही गीत राजेश पायलजीले हामी साथीहरूमाझ दुरुस्तै गाएर हाम्रो पिकनिक सपना पूरा भएझैं भएको थियो । यमीजीले कुनचाहिं गीत गाएक

कोइँच भाषाको पत्रपत्रिकामा ‘हाम्सो’ र कोइँच लिपि

Image
  कुब्जोङ किरात २५ चैत २०८०, आइतवार समाज तथा संस्किृति कोइँच भाषाको पत्रपत्रिकामा ‘हाम्सो’ र कोइँच लिपि आफ्नो इतिहासको अभिलेखन आफैंले निर्माण गर्ने हो । अरुले गरिदिएको त निश्चित उद्देश्य पूर्तिका निम्तिमात्र हुनेगर्छ । नेपालमा जो पाइन्छन्, त्यही उद्देश्य पूर्तिका निम्ति गरिएका अभिलेखहरूलाई मूल स्रोतका रूपमा लिने गरिएको छ । सत्य, तथ्य, यकीन कुरा लेख्नका निम्ति आफैंले गर्ने हो । तर खतराचाहिं आत्म प्रशंसा र आफूलाई शक्तिशाली देखाउने प्रवृत्ति उहिल्यैदेखि राजामहाराजाले गरेकाले हामीमा त्यस्तो खाँडो जाग्न सक्छ । त्यसखाले भड्खालो खन्न सक्ने सम्भवनाहरू पर्याप्त छन् । तर, तत्कालै सार्वजनिक गरिने कामको अभिलेखमा त्यो विघ्नता कम हुन्छ । त्यो चाहिं तथ्यमा टेकेर सत्यको बयान बढी गरिन्छ । यतिखेर किरात कोइँच सुनुवार भाषाको मासिक पत्रिका ‘हाम्सो’ (उज्यालो) को प्रसंग कोट्याउँदैछु । विसं.२०७८ साउनमा यो पत्रिका शुभारम्भ भएको हो । २०८० चैतसम्ममा १६ अंक प्रकाशित छ । पहिलो अंकको प्रकाशकीयमा भनिएको छ– ‘.. हामी हाम्सोमार्फत् कोइँचको संस्कार, संस्कृति र परम्परालाई जगेर्ना गर्ने उद्देश्यले मैदानमा औपचारिक रूपमा आए

साकेला के हो ? उभौली–उधौली साकेला किन मनाइन्छ ?

Image
  २०८० चैत २५ आइतबार – राजेन खिम्बुले राई नेपालको सबैभन्दा प्राचीन सभ्यता नै किरात सभ्यता हो । यो संसारको सबैभन्दा प्राचीन सभ्यता मध्ये एक विशाल किरात सभ्यता भारतीय उपमहाद्वीपमा अवस्थित थियो । आदिम प्रागैतिहासिक काल अघिदेखि नै प्राचीन नेपाल वरपरको क्षेत्रमा किरातीहरुले विचरण भुमी बनाएका थिए । किरातीहरुको मुन्दुम अनुसार तयामा खियामा र हेत्छाकुप्पा (रैछाकुले) ले यही नेपालको भूमि हाल खोटाङको तुवाचुङमा जंगलीयुग, शिकारीयुग पार गर्दै कृषियुगको शुभारम्भ गरेको वर्णन पाइन्छ । नेपालको पहिलो राजा यलम्बर हाङको इतिहासबाट र किरात सभ्यताबाट नै नेपालको इतिहासको सुरुवात हुने गर्दछ । नेपाल राष्ट्र त्यति नै प्राचीन राष्ट्र हो जति किरात सभ्यता प्राचीन छ । किरात सभ्यताको किरातीहरुले प्राचीन किरातकालमा अपनाएको धर्म संस्कार संस्कृतिबाट नै नेपालको सभ्यता धर्म संस्कृतिको सुरुवात भएको हो । तसर्थ नेपालमा किरातीहरुले मनाउने धर्म संस्कृति र उधौली–उभौली साकेला जस्ता चाडहरु किरातको मात्र होइन सिँगो नेपाल राष्ट्र र नेपालीहरुकै मौलिक संस्कृति र चाडहरु हुन् । किरातीहरुले मनाउने उधौली उभौली साकेला जस्ता चाडहरु नेपालको प

चर्चामा जो छ, पहिचानको जोहो अर्थात् किरात राई प्राज्ञिक संगोष्ठी

Image
  चर्चामा जो छ, पहिचानको जोहो अर्थात् किरात राई प्राज्ञिक संगोष्ठी कुब्जोङ किरात २४ फागुन २०८०, बिहिवार 126 Shares कला र साहित्य चर्चामा जो छ, पहिचानको जोहो अर्थात् किरात राई प्राज्ञिक संगोष्ठी ‘स्वतन्त्र हुनु भनेको बन्धनबाट मुक्त हुनुमात्र होइन बल्की अरु मानिसको स्वतन्त्रतालाई सम्मान र अभिवृद्धि गर्दै जिउन सक्नु हो ।’ नेल्सन मण्डेला मातृभूमि नेपाल संघीय लोतान्त्रिक गणतन्त्र बनेपछि हामी साढे दुइसय वर्ष लामो राजतन्त्रको बन्धनबाट मुक्त भयौं । यही चरणमा जहाँनियाँ राणाशासन ढल्यो । ०७ सालमा प्रजातन्त्र आयो । तर फेरि पनि ३० वर्षे पंचायती व्यवस्थाले खायो । २०४६ सालमा पुनः प्रजातन्त्र आयो तर संवैधानिक राजतन्त्रले छोडेन । दश वर्षे जनयुद्ध भयो अनिमात्र भूइँमान्छेहरूले शिर उठाउन पाए । २०६२÷६३ को जनआन्दोलनले ल्याएको उभार ने आजको संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र हो । हामी बन्धन मुक्त छौं । हाम्रै मतदानले जनताका छोराछोरी राष्ट्रपति बन्न पाएका छन् । त्यसकै निम्ति वीर सहिदहरूले ज्यानको बलिदान दिएका हुन् ।  दक्षिण अफ्रिकाका प्रथम अश्वेत राष्ट्रपति मण्डेलाले भनेझैं हामी स्वतन्त्र छौं । बन्धन मुक्त छौं । खाँच

ब्रिटिस आर्मी भर्तीः उही ख्याल, उही साँचो

Image
  ब्रिटिस आर्मी भर्तीः उही ख्याल, उही साँचो कुब्जोङ किरात ३० फागुन २०८०, बुधवार समाज तथा संस्किृति ब्रिटिस आर्मी भर्तीः उही ख्याल, उही साँचो एक साताअघि अर्थात् मार्च ५, २०२४ (२०८० फागुन २२ गते) का दिन ओखलढुंगाको मानेभन्ज्याङ गाउँपालिका वडा नं.५ का वडाध्यक्ष रामकुमार राई ‘आङगुस वाम्बुले’ले आफ्नो फेसबुकको भित्तामा ब्रिटिस गोर्खा सेना र सिंगापुर पुलिस फोर्स भर्ती हुनेबारे सूचनालाई लिएर गम्भीरता प्रकट गर्नुभएको छ । उहाँले लेख्नु भएको व्यहोरा यस्तो छ–  उहिले, घर घरमा गोरा आउथे रे लाहुर लानलाई । उ बेला जुजु बाजेहरू भागेर लुकेर बारीको कान्ला तिर बस्थे रे । मैले थाहा पाउँदा अनि लाहुर हुने मन हुँदा, जिल्लाको कुनै निश्चित ठाउँ गाउँमा गल्लामा जाने अनि नाम लेख्ने र लेखाउने हुन्थ्यो । अलिक बढी खर्च लाग्थ्यो ।  अनि अहिले, गाउँमा लाहुरे हुन योग्य केटाहरू कोही छैनन् । लाहुर हुने एकाडेमी, तालिम सेन्टर च्याउ उम्रे जत्तिकै खुलेको छ । राम्रो पक्ष हो, अनुभवीद्वारा संचालित सेन्टर भएकोले लाहुर हुनु पूर्व नै लाहुर भएको अनुभुति हुन्छ ।  तर, लाहुर हुनेलाई जिन्दगी बनी गयो । नहुनेलाई भने एक सेसनमा करिब ५ लाख जति