समाचार - कुसुन्डा भाषामा कक्षा

दुर्गालाल केसी

दाङ — सोजाक (नमस्कार) । नु गिजी नटी (हजुरको नाम के हो) ? बिहीबार लमहीमा बालबालिकादेखि वयस्कसम्म नयाँ शब्द सिक्न उत्सुक थिए ।

कुसुन्डा भाषाको औपचारिक कक्षा देशमै पहिलोपल्ट बिहीबार दाङको लमहीमा सुरु गरिँदै । कुसुन्डा भाषा बोल्न सक्ने ८१ वर्षीया ज्ञानीमैया र ४३ वर्षीया कमला (बायाँतर्फ कुर्सीमा बसेका) को सहयोगमा भाषा आयोगले भाषा जोगाउन कक्षा थालेको हो । तस्बिर : दुर्गालाल/कान्तिपुर

८१ वर्षीया ज्ञानीमैया र ४३ वर्षीया कमला कुसुन्डा कहिले बेस्सरी हाँस्थे त कहिले मुस्कुराउँथे । केही अप्ठ्यारा शब्द आइपरे शिक्षकले उनीहरूसँग सोध्थे र विद्यार्थीलाई भन्दिन्थे ।

लोपोन्मुख कुसुन्डा भाषा बचाउन देशमै पहिलोपटक देउखुरीमा औपचारिक कक्षा सुरु हुँदै थियो । ज्ञानीमैया भन्दै थिइन्, ‘हामी दुईले मात्रै बोल्दै आएका शब्द स्कुलसम्म आइपुग्यो ।’ज्ञानीमैया र कमला नातालेदिदीबहिनी हुन् । उनीहरूले फिरन्ते जीवन भोगेका छन् । जंगलमै बाआमाबाट सिकेको भाषा अहिलेसम्म याद छ । कुसुन्डा विकास समाजका अनुसारदाङमा ९८ र देशभर २ सय ७३ जना कुसुन्डा छन् । कुसुन्डा भाषा जान्ने भने यी दुई मात्रै हुन् ।

यी दिदीबहिनी लमहीमै भएकाले नजिकैको आदर्श मावि देउपुरमा भाषा आयोगको पहलमा पढाइ थालिएको हो । आयोगका अध्यक्ष लवदेव अवस्थीका अनुसार लमही नगरपालिका ६ कुलमोडमा बस्ने ज्ञानीमैया र कमलालाई भाषाका स्रोत व्यक्तिका रूपमा मासिक ३ हजार रुपैयाँका दरले भाषिक वृत्ति व्यवस्था गरिएको छ ।

कुसुन्डा भाषाका जानकार दाङका ज्ञानीमैया र कमला कुसुन्डा ।

अवस्थीका अनुसार चार चरणमा गरी ३ सय ६० घण्टा पढाइ हुनेछ । पहिलो चरणमा खानपान, सरसफाइ, नातागोता, घरायसी व्यवहारका भाषा सिकाइनेछ । दोस्रो चरणमा सामाजिक सम्बन्धसम्बन्धी, तेस्रोमा पाठ्यक्रममा आधारित र चौथोमा शब्दावली, व्याकरणसहितको शिक्षा दिइनेछ । अहिले भाषा सिक्न दाङ र प्यूठानका २० जना कुसुन्डा जातिकै मानिस सहभागी छन् ।

उनीहरूलाई कुसुन्डा भाषाका अध्येता उदय आलेले सहजकर्ता बनेर पढाउन थालेका हुन् ।‘हामी मरेपछि कसले भाषा बचाइदेला भन्ने लागेको थियो,’ ज्ञानीमैयाले भनिन् । त्यसैगरी कमलाले ‘हामी हुँदै नयाँले सिकेनन् भनेभाषा पनि मरेर जान्छ’ भनिन् । जातिको चिनारी नहराओस् भन्दै उनले थपिन्, ‘भाषा बाँचे संस्कृति पनि बाँच्छ ।’

भाषा हराउँदै जानुको एउटा कारण एकीकृत बस्ती नहुनु हो । ‘देशभरमा कुनै पनि कुसुन्डाको आफ्नो जग्गा छैन,’ कुसुन्डा विकास समाजका अध्यक्ष धनबहादुरले भने । उनका अनुसार जंगलमा रमाएको जाति गाउँ पस्दा जीवन निर्वाह गर्न गाह्रो भयो । विभिन्न ठाउँमा छरिएर बसेकाले कुराकानी गर्ने कोही भएन । बोल्ने कोही नभएपछि भाषा हराउँदै गयो ।

भाषाबिना संस्कृति बचाउन कठिन भएकाले सिक्न आएको राजपुर गाउँपालिका ७, डगमारा नाकाकी २६ वर्षीया देवकला कुसुन्डाले बताइन् । घोराहीका ११ वर्षीय रमेश कुसुन्डा पनि भाषा सिक्न उत्साहित छन् । आफ्नो भाषा सिक्ने रहर भए पनि यसअघि अवसर नपाएको उनले बताए ।

दाङको लमहीमा कुसुन्डा भाषाको कक्षा लिँदै बालबालिका । 

अध्यक्ष धनबहादुरका अनुसार कुसुन्डा विगतमा समूह बनाएर वनमा तरुल खन्ने, धनुकाँड बोकेर सिकार खेल्ने र गाउँबाट भिक्षा संकलन गरेर खाने गर्थे । उनीहरू ‘वनराजा’, ‘कुसुन्डा’, ‘वनकरिया’ जस्ता नामले चिनिन्छन् । जंगलमा घुम्ने, बस्ने वातावरण नभएपछि र अग्रजको मृत्यु भएपछि पछिल्लो पुस्ता गाउँ पसेर तितरबितर छन् ।

लमही नगरपालिका प्रमुख कुलबहादुर केसीले भाषा बचाउन सक्दो सहयोग गर्ने वचन दिए ।

‘जति धेरैले बोले, उति धेरै भाषा बाँच्छ । नियमित पठनपाठन हुनसके कुसुन्डाभाषी बढ्छन्,’ जिल्ला शिक्षा समन्वय एकाइ प्रमुख सूर्यराज घिमिरेले भने । उनका अनुसार पठनपाठन नियमित र प्रभावकारी बनाउन ‘आवासीय कक्षाको व्यवस्था’ मिलाउन सकिन्छ ।प्रकाशित : पुस २०, २०७५ ०७:२७https://www.kantipurdaily.com/news/2019/01/04/154656612874031346.html