Posts

Showing posts from November, 2021

प्रदेशमा ११ भाषा सिफारिस

Image
  राष्ट्र भाषा नेपालीबाहेक प्रदेशमा सरकारी कामकाजका लागि प्रस्तावित भाषा  भाद्र २३, २०७८ गणेश राई काठमाडौँ — भाषा आयोगले २०६८ सालको जनगणनाअनुसार ११ भाषालाई प्रदेशगत सरकारी कामकाजको भाषा सिफारिस गरेको छ । आयोगले यससम्बन्धी विस्तृत प्रतिवेदन सोमबार राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीलाई बुझाएको छ । विज्ञ समूहले गरेको सिफारिसका आधारमा भाषा निर्धारण गरिएको आयोगले जनाएको छ । प्रदेश र स्थानीय तहले समेत स्थानीय भाषालाई सरकारी कामकाजको भाषा बनाउन सक्ने पनि आयोगले औंल्याएको छ । प्रदेश–१ मा मैथिली र लिम्बू, प्रदेश–२ मा मैथिली, भोजपुरी र बज्जिका, वाग्मतीमा तामाङ र नेपालभाषा, गण्डकीमा मगर, गुरुङ र भोजपुरी भाषालाई सिफारिस गरिएको छ । लुम्बिनीमा थारू र अवधी, कर्णालीमा मगर र सुदूरपश्चिममा डोट्याली र थारू भाषा निर्धारण गरिएको हो । बाहुल्यका आधारमा मैथिली, भोजपुरी, मगर र थारू भाषा दुई–दुई प्रदेशमा दोहोरिएका छन् । आयोगका अध्यक्ष लवदेव अवस्थीले ११ आधार निर्माण गरेर प्रदेशको सरकारी कामकाजको भाषा सिफारिस गरिएको बताए । १२ भाषालाई सरकारी कामकाजको भाषा तोक्न सिफारिस गरिए पनि अन्तिम प्रतिवेदनमा बान्तवा र खसलाई ...

राष्ट्रिय जनगणना सुरू, सात प्रश्‍न लिएर सुपरिवेक्षक घरदैलोमा

Image
  भाद्र ३०, २०७८ गणेश राई काठमाडौँ — राष्ट्रिय जनगणना २०७८ को पहिलो चरणमा बुधबार सुरु भएको घर तथा घरपरिवार सूचीकरण कार्यमा सात प्रश्‍न लिएर सुपरिवेक्षक घरदैलो गर्न थालेका छन् । केन्द्रीय तथ्यांक विभागले १२औं राष्ट्रिय जनगणनाका निम्ति तयार पारेको प्रश्नावली लिएर देशभरि ८ हजार ५ सय सुपरिवेक्षक खटाइएका छन् । ताप्लेजुङमा जनगणना : तस्बिर : आनन्द गौतम/कान्तिपुर उनीहरूले करिब ७० लाख घरपरिवारका मुलीलाई भेटेर यी प्रश्न सोध्ने छन् । निर्धारित तालिकाअनुसार सूचीकरण कार्य २० दिनभित्र सम्पन्न हुनेछ । गणकले सोध्ने पहिलो प्रश्न, ‘तपाईंको परिवारमा अक्सर बसोबास गर्ने पुरुष, महिला र अन्य लिङ्गीहरूको संख्या कति छ ?’ भन्ने रहेको छ । यसरी सोधिएको अन्य लिङ्गीअन्तर्गत लैंगिक तथा यौनिक अल्पसंख्यक समुदाय भनेर उल्लेख गर्नुपर्ने छ । त्यसनिम्ति निलहिरा समाजले यौनिक तथा लैङ्गिक अल्पसंख्यक समुदायको अधिकारका निम्ति देशभरि जनगणना अभियान संचालन गरेको जनाएको छ । ‘अझै पनि हाम्रो समुदायलाई राज्यबाट पाउनु पर्ने आरक्षण कोटा, नीति, बजेट, कानुन तथा कार्यक्रमहरूको व्यवस्था नहुँदा धेर...

‘सहरवासीले तथ्यांक दिन मानेनन्’

Image
  हरेक तथ्यांक गोप्य रहन्छ, ढुक्क भएर विवरण दिनोस् : विभाग आश्विन १४, २०७८ गणेश राई काठमाडौँ — सहरवासीले जनगणनाका लागि यकिन विवरण दिन नमानेर हैरान हुनुपरेको जनगणनामा खटिएका सुपरिवेक्षकले गुनासो गरेका छन् । तस्बिर : सन्जोग मानन्धर/कान्तिपुर ‘सहरमा कसको कतिवटा घर छ र कति परिवार बस्छन् भन्नेबारे यकिन गर्नै गाह्रो भइरहेको छ,’ काठमाडौं जिल्ला जनगणना कार्यालय ‘घ’ लैनचौर क्षेत्रमा खटिरहेका एक सुपरिवेक्षकले भने, ‘कतिपय सूचना दिनै मान्दैनन् । तिमीलाई सूचना दिएर के हुन्छ भनेर उल्टै प्रश्न गर्छन् ।’ कतिपयलाई राष्ट्रिय जनगणनाको महत्त्वबारे जानकारी नहुँदा यस्तो प्रश्न गर्ने गरेका छन् भने कतिले जानीबुझी छल्ने गरेको सुपरिवेक्षकहरूको ठम्याइ छ । कतिपयले आफ्नो घरपरिवारबारे यकिन जानकारी दिनसमेत आनाकानी गरेका छन् । गुनासा आएपछि केन्द्रीय तथ्यांक विभागले प्रत्येक व्यक्ति तथा परिवारको विवरण तथ्यांक ऐनअनुसार गोप्य रहने जनाउँदै आफ्ना सही विवरण टिपाउन भनेको छ । खासगरी काठमाडौं जिल्लाको रिङरोडभित्र मूल सहरी बस्तीमा समस्या भएको विभागका एक अधिकारीले जनाएका छन् । सुपरिवेक्षकले प्रत्येक घरमा राष्ट्रिय जनगणनाको ...

राष्ट्रिय जनगणना : लिपुलेकमा भएन घरपरिवार सूचीकरण

Image
  सोमबार घर सूचीकरण गर्ने अन्तिम दिन आश्विन १८, २०७८ गणेश राई काठमाडौँ — राष्ट्रिय जनगणनाका लागि सुरपरिवेक्षण पठाउनै आनाकानी गर्दा मुलुकको नयाँ ‘चुच्चे नक्सा’ मा परेका महाकाली पारिको कालापानी, लिपुलेक क्षेत्रमा घर तथा घरपरिवार सूचीकरण हुन सकेन । पहिलो चरणको सूचीकरणका लागि उक्त क्षेत्रमा जान नेपालबाटै बाटो नभएको र भारतको बाटो भएर जानका लागि सरकारले नअह्राएको भन्दै जिल्ला तथ्यांक कार्यालयले सुपरिवेक्षक नै पठाएन । महाकालीपारि दार्चुलाको व्यास गाउँपालिका–१ को छाङरुक र तिंकर छन् भने त्योसँगै जोडिएर कालापानी, लिपुलेक भूमि पर्दछ । उक्त क्षेत्रमा २०१८ सालपछि जनगणना हुन सकेको छैन । ‘घरपरिवार सूचीकरण हुन सकेन, अब समन्वय भएमा मूल गणना होला एकैचोटि,’ केन्द्रीय तथ्यांक विभागका निर्देशक ढुण्डिराज लामिछानेले भने, ‘त्यसका लागि कूटनीतिक पहल सुरु गर्ने भनेका छौं । त्यसको पहल परराष्ट्र मन्त्रालयले गर्छ । यता अन्य विधि तयारी गर्दै गर्नेछौं ।’ मूल गणनासँगै घरपरिवारको विवरण लिन सकिने उनले जनाए । दार्चुला जिल्ला जनगणना कार्यालय प्रमुख पदमराज पाण्डेका अनुसार दुई नगर र सात गाउँपालिकामा दुईवटा स्थानीय जनगणन...

ब्लग : जनगणनामा आफैं छुट्दा...

Image
  सहरका घरधनीले भाडामा बसेका परिवारबारे जानकारी दिन रुचाउँदैनन् भन्ने बुझिन्छ । त्यसैले स्थानीय सरकारको नेतृत्व गरेका जनप्रतिनिधिहरू (जसको भोटले जितेका छन्)ले प्रत्येक घरधनीहरूलाई राष्ट्रिय जनगणनाको महत्व बुझाएर प्रत्येक परिवारको यकिन विवरण दिन लगाउन जरुरी छ । हुन व्यक्तिगत स्वतन्त्रताका हिसाबले ‘नो भोट’को अधिकार रहला तर राष्ट्रिय जनगणनामा ‘नो इन्फर्मेसन’ भन्ने अधिकार रहनु हुन्न । आश्विन १९, २०७८ गणेश राई काठमाडौँ — राष्ट्रिय जनगणना भनेको राज्यको सबैभन्दा धेरै स्रोत खर्च गरेर दस–दस वर्षमा देशभरि एकसाथ सम्पन्न गरिने महाअभियान हो । सामान्य बुझाइअनुसार देशभित्र बसोबास गर्ने नागरिक (महिला, पुरुष तथा अन्य लिंगी)को संख्या टिपोट गर्ने काम हो । तथ्यांक ऐनअनुसार ‘जनगणना भन्नाले देशभर अक्सर बसोबास गर्ने सम्पूर्ण व्यक्तिको निश्चित समय अवधिभित्र गणना गरी व्यक्तिगत तथा पारिवारिक विवरणसँग सम्बन्धित तथ्यांक संकलन गर्ने कार्य’ भन्ने बुझिन्छ ।  राष्ट्रिय जनगणना पहिलो चरणको घर तथा घरपरिवार सूचिकरण सोमबार (असोज १८ गते) सकिएको छ । तपाईं र तपाईंको परिवार मजस्तै छुट्नु भयो कि...

कूटनीतिक नियोगमा पहिलोपटक ‘ई–सेन्सस’

Image
  वैदेशिक रोजगारी र अध्ययन गर्न गएकाको तथ्यांक परिवारबाट लिइने कार्तिक ५, २०७८ गणेश राई काठमाडौँ — केन्द्रीय तथ्यांक विभागले पहिलोपटक विदेशस्थित ४० कूटनीतिक नियोगमा ‘ई–सेन्सस’ (अनलाइनबाट जनगणना) गर्ने भएको छ । त्यसका निम्ति प्रत्येक नियोगमा एक कर्मचारीलाई सम्पर्क व्यक्ति तोकिनेछ ।  कात्तिक २५ देखि मंसिर ९ सम्म हुने १२ औं राष्ट्रिय जनगणनाका लागि यस्तो पहल गरिएको विभागका निर्देशक ढुण्डीराज लामिछानेले बताए । विभिन्न ३० मुलुकमा नेपाली दूतावास छन् । त्यसबाहेक न्युयोर्क, जेनेभा, भियनामा स्थायी नियोग छन् । नेपाली महावाणिज्य दूतावास ल्हासा, कोलकाता, हङकङ, जेहाद, न्युयोर्क, भियना, ग्वान्जाओ र छेन्दुमा रहेका छन् । ‘तोकिएका सम्पर्क व्यक्तिलाई भर्चुअल माध्यमबाट तालिम दिइनेछ,’ लामिछानेले भने, ‘ती नियोगमा रहेका कर्मचारी र त्यहीं रहेका परिवारको गणना हुनेछ । वेब एप्लिकेसन्समार्फत सम्पर्क व्यक्तिले डाटा इन्ट्री गर्नेछन् ।’ कूटनीतिक नियोगमा कार्यरतलाई मूली, परिवार संख्या, शिक्षा, अध्ययन क्षेत्र, प्रजननसम्बन्धी प्रश्न सोध्नुका साथै कोही अपांगता भए त्यसबारे पनि खुलाइनेछ । कार्यरत मुलुक, कामको विव...

जनगणनामार्फत पहिचान खोज्दै हायु

Image
  छुट्टै आदिवासी जनजाति भए पनि हायुले नागरिकतामा राई लेखाउँदै आएका छन् कार्तिक १४, २०७८ गणेश राई ,  राजकुमार कार्की सिन्धुली — सिन्धुलीको कमलामाई नगरपालिका–४ पोखरेल गाउँका अस्मिन राईलाई छिमेकीले ‘अस्मिन हायु’ भनेर चिन्छन् । यथार्थमा भने हायु र राई फरक जाति हुन् । सरकारले सूचीकृत गरेको ५९ आदिवासी जनजातिमध्ये हायु लोपोन्मुख अल्पसंख्यक जातिमा पर्छ । सिन्धुलीको कमलामाई–४ का अस्मिन राईको परिवार । तस्बिर : राजकुमार/कान्तिपुर सरकारले लोपोन्मुख जातिका प्रत्येक सदस्यलाई सामाजिक सुरक्षा भत्ता प्रदान गर्दै आएको छ । त्यसैअनुसार हायु जातिका व्यक्तिले पनि मासिक ४ हजार रुपैयाँ पाउँदै आएका छन् । तर यही हायु जातिका अगुवाहरूबाट आसन्न १२ औं राष्ट्रिय जनगणनामा आफूलाई राईका रूपमा चिनाउँदै आएकाले जाति र मातृभाषा ‘हायु’ नलेखाउने हुन् कि भनेर चिन्ता व्यक्त हुन थालेको छ । पुर्ख्यौली थलो ओखलढुंगाबाट चार पुस्ताअघि सिन्धुलीमाडीको पोखरेल गाउँमा बस्दै आएका अस्मिनलगायत परिवार भत्ताबाट वञ्चित छन् । किनभने उनीहरूको नागरिकतामा थर राई लेखिएको छ । ५२ वर्षीया अस्मिनको परिवारले दुई पुस्ता अगाडिदेखि राई थर अँगालेको...

जनगणनामा समेटिएलान् छुटेका जनजाति ?

Image
  अघिल्लो जनगणनामा छुटेका सूचीकृत ५९ मध्ये १२ जनजातिको विवरण यस पटकको गणनामा समेट्न सरोकारवालाहरुको ध्यानाकर्षण कार्तिक १५, २०७८ गणेश राई काठमाडौँ — आदिवासी जनजाति उत्थान राष्ट्रिय प्रतिष्ठान ऐन २०५८ ले ५९ थरी आदिवासी जनजाति सूचीकृत गरेको छ तर राष्ट्रिय जनगणनामा ती सबैको तथ्यांक लिने गरिएको छैन । २०६८ सालको ११ औं जनगणनामा मुगाली, फ्री, छैरोतन, बारगाउँले, सुरेल, बनकरिया, लार्के, मार्फाली थकाली, सियार, ताङ्बे, थुदाम र तीनगाउँले थकालीको तथ्यांक छुटेको थियो । बरु सूचीकृत जनजातिभित्रकै उपसमूहलाई छुट्टै जातिका रूपमा तथ्यांकमा समेटिएको थियो । जसमा राई जातिभित्रको भाषिक समुदायका रूपमा परिचित कुलुङ, नाछिरिङ, याम्फु, चाम्लिङ, बान्तवा, आठपहरिया, थुलुङ, मेवाहाङ बाला, बाहिङ, साम्पाङ, खालिङ, लोहरूङ छन् । त्यसैगरी अन्य समुदायअन्तर्गत घले, मुन्डा, खवास, बोटे जातिका रूपमा उल्लेख गरिएको थियो । बेग्लै जातिका रूपमा उल्लेख गरे पनि ऐनले भने तिनलाई बेग्लै जातिका रूपमा चिन्दैन । जनजाति महासंघ र जनजातिका अगुवाहरूले हाल जारी १२ औं जनगणनामा पनि यसअघिकै गल्ती दोहोरिने हो भन्नेमा चिन्ता र चासो प्रकट गरेका छन् ...

अन्तर्वार्ता : ‘कूटनीतिक पहलबिना कालापानी क्षेत्रमा जनगणना सम्भव छैन’

Image
  ‘जनगणनाको प्रारम्भिक नतिजा तीन महिनाभित्र निकाल्छौं, सम्पूर्ण नतिजाका लागि दुई वर्ष लाग्छ’ कार्तिक २४, २०७८ गणेश राई काठमाडौँ — नेपालमा १९६८ सालयता पाँचौं संस्करणबाहेक हरेक १० वर्षमा राष्ट्रिय जनगणना हुँदै आएको छ । यही कात्तिक २५ देखि मंसिर ९ सम्म १२ औं राष्ट्रिय जनगणना गरिँदै छ । राष्ट्रिय योजना आयोगअन्तर्गत केन्द्रीय तथ्यांक विभागले राष्ट्रिय जनगणनाको नेतृत्व गरिरहेको छ । मुलुक संघीय संरचनामा गएपछि पहिलोपटक हुन लागेको जनगणनाका विषयमा विभागका महानिर्देशक  नेबिनलाल श्रेष्ठ सँग कान्तिपुरका  गणेश राई ले गरेको कुराकानी : बाह्रौं राष्ट्रिय जनगणनाको तयारी कस्तो छ ? मुलुकभर एकै समयमा अनुमानित ७० लाख घरपरिवारमा पुग्न सम्पूर्ण तयारी भइसकेको छ । कात्तिक २५ बाट घरघरमा पुग्न गणकहरू तयार भइसकेका छन् । करिब ४० हजार गणकलाई १२ सय स्थानमा तालिम दियौं । त्यसअघि नै ८ हजार ५ सय सुपरिवेक्षकलाई तालिम दिएर खटाइसकेका थियौं । हामीले बेरोजगार युवालाई प्राथमिकता दिएर ५० प्रतिशत महिला, ५० प्रतिशत पुरुष र स्थानीय तहकै बासिन्दालाई उपलब्ध भएसम्म मौका दिएका छौं । व्यक्तिगत विवरणहरू ऐनबमोजिम लिइन्छ । ...