LIBJU-BHUMJU

  मातृभाषा दिवसले जगाएको आशा गणेश राई ८ फागुन २०८१, बिहिवार विचार र दृष्ट्रिकोण मातृभाषा दिवसले जगाएको आशा नेपालको संविधान (२०७२)को धारा–६ मा ‘नेपालमा बोलिने सबै मातृभाषाहरू राष्ट्रभाषा हुन् ।’ धारा–७ (१) मा ‘देवनागरी लिपिमा लेखिने नेपाली भाषा नेपालको सरकारी कामकाजको भाषा हुनेछ । (२) नेपाली भाषाका अतिरिक्त प्रदेशले आफ्नो प्रदेशभित्र बहुसंख्यक जनताले बोल्ने एक वा एकभन्दा बढी अन्य राष्ट्रभाषालाई प्रदेश कानुनबमोजिम प्रदेशको सरकारी कामकाजको भाषा निर्धारण गर्न सक्नेछ । (३) भाषा सम्बन्धी अन्य कुरा भाषा आयोगको सिफारिसमा नेपाल सरकारले निर्णय गरेबमोजिम हुनेछ ।’ उल्लेख छ । राष्ट्रिय जनगणना २०७८ को तथ्यांकअनुसार मुलुकमा १४२ जातजाति छन भने १२४ भाषा बोलिन्छन् । जाग्दै लोपोन्मुख दुरा भाषा नेपालका भाषावैज्ञानिक तथा अनुसन्धाताले पत्तालगाए कि दुरा जाति छन् तर भाषा छैन । छिमेकमा रहेका मुक्तिनाथ घिमिरेमात्र दुरा भाषा जान्छन् । उनैले दुरा भाषा बोल्न, लेख्न, अध्ययन अनुसन्धान गर्दै आएका छन् । उनले जानेका बोलीचाली संकलन गरेर फेरि दुरा समुदायलाई सिकाउन सकिन्छ भनेर सुझाव दिए । तथ्यांकले दुरा भाषा बोल्नेको ...

 मातृभाषा सङ्घर्षका एक शताब्दी गोरखापत्र अनलाइन  १० फागुन २०८१, शनिबार जीवनसित जोडिएको पहिलो भाषा हो, मातृभाषा । गर्भावस्था छँदै आमाबाट मातृभाषा सिकाइ सुरु हुने विश्वास गरिन्छ । जन्मेपछि आमा, बुवा, हजुरआमा, हजुरबुवा तथा अभिभावकबाट सिक्ने भाषा मातृभाषा हो । कुनै पनि जातिको पहिचानको पहिलो आधारका रूपमा मातृभाषा र संस्कृतिलाई लिइन्छ ।  बङ्गाली भाषाको अस्तित्वलाई लिएर चलेको आन्दोलनको निष्कर्ष नै अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस हो, जुन हरेक वर्ष २१ फेब्रुअरीमा मनाइन्छ । सन् १९४७ मा ब्रिटिस शासनबाट मुक्त भएसँगै भारत र पाकिस्तान अलग र स्वतन्त्र नयाँ राष्ट्रका रूपमा उदय भएका थिए । पाकिस्तानभित्र भूगोल तथा भाषिक हिसाबले पूर्व र पश्चिम अलग अलग थिए । पाकिस्तान सरकारले सन् १९४८ मा उर्दु भाषालाई राष्ट्रिय भाषा घोषणा ग-यो । त्यो घोषणाले पूर्वी पाकिस्तान (बङ्गाल) का बङ्गाली भाषीले अपमानित महसुस गरे । बङ्गाली भाषाको अस्तित्वलाई लिएर सांस्कृतिक र राजनीतिक आन्दोलन चर्कियो ।  पाकिस्तान सरकारले नारा, जुलुस, विरोध प्रदर्शनमा प्रतिबन्ध र चरम दमन ग¥यो । त्यसको अवहेलना गर्दै सन् १९५२ फेब्रुअरी...

  फाल्गुन ३, २०८१ दीपक सापकोटा ,  तस्बिर : अंगद ढकाल जीवनबाट बिदा लिएका श्रीमती नीरा, छोरा निमेश तथा तीन भाइ शम्मी, श्याम र प्रजुको अनुहार रसिकको मस्तिष्कमा घुमिरहन्छ, आजकल त शारीरिक रूपमा पनि फतक्कै गलेका छन्- प्रोस्टेटको क्यान्सरले काठमाडौँ — गायक गणेश रसिक (७७) लाई एकदमै निकटबाट चिनेकाहरू भन्ने गर्छन्, ‘यी रसिक अर्थात् रसपारखीलाई जिन्दगीले नवरसमध्ये चार रस क्रूरतापूर्वक बेहिसाब दिय ।’ ती चार रस हुन्- करुण, रौद्र, भयानक र बीभत्स ।  हिँडिआएका जीवनका गल्छेंडाका याद रसिकको मानसजगत्माथि धावा बोलिरहन्छन् । उनी आजकल विचलित र अशान्त लाग्छन् । हुन पनि उनी जिन्दगीभर वियोगबाट प्रताडित भइरहे, शृंखलाबद्ध पारिवारिक दुर्घटना झेलिरहे । ती दुर्घटना र गुमाएका प्रियजनका वियोगले उनी गलेका थिए नै, २०७८ को कात्तिकले उनीमाथि महाप्रलय खन्याइदियो । ४७ वसन्त लामो सहचार्यपछि श्रीमती नीरा शेरचन पनि महाप्रस्थानमा हिँडिन् । तत्पश्चात्, टेक्ने हाँगो र समाउने बुटो केही पनि बाँकी रहेन । र, आफैंले गाएको गीत ‘ओ शून्यता’ झैं उनी लगभग ‘शून्य ओ शून्य’ बने । रसिकको जीवन–पथ नियाल्दा देखिन्छ– उनी आफ्नै किताबक...

  गणेश राई २० माघ २०८१, आइतवार 483 Shares वातावरण र विकास दूधकोशी  जलविद्युत आयोजनाबाट दश हजार बढी आदिवासी जनजाति विस्थापित हुँदै, एफपीक लागू गर्ने आयोजनाको प्रतिवद्धता  राष्ट्रिय गौरवको आयोजनाका रूपमा अघि बढाइएको दूधकोशी जलाशययुक्त जलविद्युत आयोजनाबाट खोटाङ, ओखलढुङ्गा र सोलुखुम्बुका  १० हजार ७ सय ८२ आदिवासी जनजातिले आफनो थातबास गुमाउने भएका छन् । आदिवासी राइहरुको थातथलो रहेको परियोजना क्षेत्रबाट राइहरुसंगै  मगर, नेवार, माझी, भुजेल, तामाङ, गुरुङ, सुनुवार र लिम्बू समेत प्रभावित हुने छन् ।  आयोजनाले तीन जिल्लाको करीव २५ हजार निजी जग्गा अधिग्रहणको प्रक्रिया अगाडि बढाएको छ भने त्यहाँको वन तथा सार्वजनिक जग्गाको प्रयोग गर्ने छ ।  सर्वोच्च शिखर चोमोलुङ्मा (सगरमाथा) र आसपासका हिमालबाट बग्ने नदीलाई बाँध बाँधेर दूधकोशी जलाशययुक्त जलविद्युत आयोजना निर्माण गरी ६७० मेगावाटको जलविद्युत उत्पादन गर्ने योजना कार्यन्वयन थालेको छ ।  आयोजनाबाट खोटाङ, ओखलढुङ्गा र सोलुखुम्बुका राई, मगर, नेवार, माझी, भुजेल, तामाङ, गुरुङ, सुनुवार र लिम्बू गरी १० हजार ७ सय ८२  जना आद...